سونامی انتظارات در بازار ارز

پس از 6 ‌ماه نوسان مداوم، حالا کاملا مشخص است ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک، در شکل‌دهی به انتظارات درباره روند نرخ ارز نقشی مؤثر ایفا کرده است.

به‌نظر می‌رسد بخشی از دلایل رشد قیمت‌ها در بازارهای طلا و ارز ناشی از انتظار برای خروج آمریکا از برجام باشد. برخی برآوردها نشان می‌دهد درصورت خروج آمریکا از برجام، امکان کاهش حجم فروش نفت ایران تا 1.1میلیون بشکه در روز وجود خواهد داشت فارغ از درستی یا نادرستی این گزاره، باید درنظر داشت این موضوع به یک عامل انتظاری در بازار تبدیل شده و به تبع آن بخشی از فعالان بازار ارز انتظار دارند درصورت وقوع چنین رویدادی ورودی دلار به بازار ارز کاهش یابد. توجه داشته باشیم ۸۰درصد ارز ورودی به اقتصاد ایران در اختیار دولت و شرکت‌های شبه‌دولتی است پس چنین انتظاری چندان هم غیرواقع‌بینانه نیست.

در سال‌های گذشته همواره پس از هر نوسان قیمتی ، انتظارات روانی در بازار به نوعی شکل می‌گرفت که بانک مرکزی می‌تواند با اعمال یک سیاست پولی تازه همه‌‌چیز را تحت کنترل درآورد اما این بار در برابر انتظارات بازار چشم‌انداز روشنی مشاهده نمی‌شود.

رئیس‌کل بانک مرکزی، در طول پاییز و زمستان پارسال، یعنی در دورانی که نرخ دلار تازه از مرز 4هزار تومان گذر کرده بود، بارها هشدار داد؛ «خریداران و سرمایه‌گذاران در بازار ارز زیان خواهند کرد زیرا تقاضای موجود در بازار ارز ناشی از مصارف واقعی نیست»، اما در 6‌ ماه گذشته واقعیت‌های اقتصاد نمایان شد چنان که در این مقطع برخلاف پیش‌بینی بالاترین مقام پولی کشور بازار ارز برای سفته‌بازان بیش از 30درصد بازده به همراه داشت.

بانک مرکزی در زمستان96 با هدف کنترل بازار ارز یک بسته پولی را طراحی کرد و نرخ سود بانکی را عملا از 15درصد به 20درصد افزایش داد، اما متأسفانه در نهایت، این بسته پولی، به‌دلیل درک نادرست سیاستگذاران بانک مرکزی از مختصات متفاوت ریسک‌پذیری و ریسک گریزی بازیگران بازارهای ارز و سپرده گذاران در نظام بانکی، به موفقیت درخوری دست نیافت.

به‌طور همزمان بانک مرکزی از حضور پلیس در چهار راه استانبول حمایت کرد این اقدام نیز فقط در یک مقطع کوتاه بر روند بازار اثر گذاشت. به‌نظر می‌رسد شکست سیاست‌های پولی و پلیسی بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز، این نهاد نظارتی را عملا دربرابر فعالان بازار و انتظارات آن خلع سلاح کرده است.

در چنین شرایطی شهروندان عادی که به‌طور معمول سروکارشان به بازار ارز نمی‌افتد هم در رفتاری طبیعی برای اینکه ارزش پس‌اندازهای خرد ریالی‌شان روزبه‌روز کاهش نیابد، پس اندازهای خود را به طلا، سکه و ارز تبدیل می‌کنند. کسانی که می‌خواهند ارزش دارایی‌های خود را حفظ کنند، در شرایطی که نرخ ارز رو به افزایش است، سرمایه‌های خود را به دلار تبدیل می‌کنند و همین سونامی تقاضا به افزایش جهشی تقاضای دلار و گران شدن قیمت ارز منجر می‌شود.

پس راهکارچیست؟ یکی از اشکالات اساسی در بازار ارز ایران، نبود یک بازار متشکل برای کشف نرخ منصفانه ارز و پوشش نرخ ریسک نوسان‌های ارزی برای تولیدکنندگان و بازرگانان است، برای کشف قیمت منصفانه و واقعی در هر بازاری شناسایی میزان عرضه و تقاضا و بازیگران آن بازار از مهم‌ترین اولویت‌هاست.

تداوم شرایط فعلی و تزریق ارز از مسیر غیرشفاف چهارراه استانبول جز ادامه چرخه باطل کنونی و توزیع رانت حاصل دیگری ندارد. شورای بورس 2سال پیش طرح تاسیس بورس ارز را در حضور وزیر اقتصاد و رئیس‌کل بانک مرکزی به تصویب رساند اما متأسفانه مسئولان بانک مرکزی در یک فرصت سوزی آشکار بارها به بهانه‌های مختلف تاسیس این بازار را به تعویق انداختند به‌نظر می‌رسد رویدادهای اخیر فرصتی مناسب در اختیار دلسوزان حوزه اقتصاد قرار داده تا بازار ارز را برای یک‌بار هم که شده از مسیری معقول و اقتصادی و با روش‌های تجربه شده در سطح دنیا ساماندهی کنند.